Garip çıkışlarıyla gündemde minder kapmak için sık sık öne atılan bir tiyatrocu, 1881 adlı oyununu sahneye koymak için mâli destekçi aramış, bulamayınca İş Bankası’ndan kredi almış.

Bu meseleyi bir köşe yazarı şöyle destanlaştırıyor: “[Tiyatro oyuncusu] Mustafa Kemal’in kurduğu İş Bankası’na gidiyor, 1881’i sahnelemek için kredi alıyor. Böylece, taksit taksit geri ödenecek ama, 1881’in sponsoru, bizzat Mustafa Kemal oluyor!”

Böyle esprilerden büyük heyecan duyan bir zümreyi gösteriye celb etmek için güzel bir buluş ama teknik açıdan düzeltilmesi gereken birkaç önemsiz nokta var. Vaktiyle kerrât ile anlatmıştım, et’tekrârü ahsen…

Mustafa Kemal Paşa, tâ kuruluşundan beri bankanın büyük hissedarıydı, doğru! Peki, nasıl olmuştu?

İş Bankası’nın kuruluş sermayesi, o günün parasıyla 1 milyon liradır. 1924’te banka kurulması gündeme gelince, Gâzi Paşa, bankanın kurucu müdir-i umumisi Celâl Bayar’a “Git Osmanlı Bankası’ndan 250 bin lirayı al işe başla” talimatını verir. Aynı gün Paşa’nın bankadaki 2 No’lu hesabına 207.400 lira yatırılır. Atatürk’ün ölümünden sonra hissesine düşen nemâlanmış (işletilerek çoğaltılmış) miktar 435 bin 339 liradır ve bu meblağ Atatürk’ün vârislerine, daha doğrusu CHP’ye intikal etmiştir. Bu bilgi, İş Bankası tarafından yayımlanmış bir kitapta aynen şöyle geçiyor: “Daha doğru bir ifade ile söz konusu hisselerin çıplak mülkiyeti CHP’nin olurken, nakit ve hisselerin nemalandırılması görevi İş Bankası’na veriliyor. Bu hisselerden yararlanma hakkı ise Türk Dil ve Tarih kurumlarıyla hayatta bulundukları sürece Atatürk’ün bazı yakınlarının oluyor.” (Türkiye İş Bankası Tarihi, İst., 2001, s. 188-189)

Konuyla ilk defa karşılaşanlar merak eder: Acaba Mustafa Kemâl Paşa, 1924 yılında bir bankanın ödenmiş sermayesinin neredeyse yarısını teşkil eden 200 küsur bin lirayı nereden tedârik etmişti? Cevap: Bu para, Milli Mücadele’yi heyecan ve samimiyetle destekleyen Hintli Müslümanların kendi aralarında topladığı ianedir ve miktar itibarıyla 500 bin lira civarında olup TBMM hükûmetine teslim edilmiştir. Meblağın yarısı, maksada uygun olarak Garp Cephesi’nin muhtelif ihtiyaçları için kullanıldıktan sonra, artan miktar İcra Vekilleri Heyeti (Bakanlar Kurulu) kararı ile Mustafa Kemal Paşa’ya iade olunmuştur; o da (Ankara’da o tarihte başka banka bulunmadığı için) kendi adına Osmanlı Bankası’na yatırıyor sonra da İş Bankası’nın kuruluş sermayesine dönüşüyor.

Atatürk’ün İş Bankası’ndaki hisseleri şu anda aktif. Banka yönetiminde CHP’yi temsil eden üyelerin varlık sebebi bu paradır. Toparlarsak, Hindli Müslümanların iane parası, evvela M. Kemâl Paşa’ya teslim edilmiştir; bugün ise CHP’li üyelerin de görev yaptığı İş Bankası’nın sermayesinin bir kısmını teşkil eder.

Sizin anlayacağınız, “Hani bunun ilk sahibi?” hesabına göre 1881 oyununun fiilî ve gerçek sponsoru Hindistanlı Müslümanlardır. Para evvelâ TBMM hükûmetine, oradan M. Kemâl Paşa’ya, oradan da CHP’ye ve İş Bankası hisselerine intikal ettiğine göre bu kuruluşlar da sırayla sponsorluk şerefinden pay almaya hak kazanmışlardır. “Hayır efendim, bu oyunun sponsoru Atatürk’tür” diye şirinlik yapanlar, oyuna verilen paranın hibe veya iane değil, “kredi” olduğunu, vâdesi geldiğinde takır takır faiziyle ödendiğini bilmez mi? Öyle sponsorluk olmaz yârenler; asıl sponsorluk vaktiyle bilmeden de olsa Hint Müslümanları’nın CHP’ye yaptığı güzelliğe derler! Hâsılı şu efeliğin neresinden tutsanız elinizde kalıyor; işiniz gücünüz müsâmere yahu!..