Filmin orijinal adı "Novaya Zemlya"; bizimkiler "Yeni Dünya" diye çevirmişler. Geçen sene çevrilen film, bir Rus yapımı. Son zamanlarda seyrettiğim en sert, en sersemletici sinema eseri.
Hadise 2013 yılında geçiyor: İdam cezası bütün dünya çapında yasaklanınca çığ gibi çoğalan müebbet hapis cezalılarını barındıracak hapishane sıkıntısı çekiliyor; bunun üzerine "uluslararası toplum" harekete geçiyor. Sibirya'nın kuzeyinde, Kutup Denizi içinde kalan Novaya Zemlya adasını açık hapishane yapmaya karar veriyorlar. Hapishanenin ilk sâkinleri Rus mahkûmlarından gönüllülük esasıyla seçiliyor. Gemiyle adaya çıkarılan 200 küsur mahkûma 3 ay yetecek miktarda yiyecek ve barınma imkânı veren koruyucular, mahkûmların uyduyla izleneceğini söyleyerek adayı terk ediyorlar.
Film böyle başlıyor; 200 küsur ağır suç mahkûmu bir adada tek başına!
Aşırı derecede şiddet ve müstehcen replikleri olmasa bu filmi, siyaset bilimi dersi okutan bütün öğretim üyelerine ve öğrencilerine görmeleri için tavsiye edebilirdim. 200 mahkûmun karşılaştıkları ilk problemi tahmin edebilirsiniz: Yönetim ve organizasyon. Topluluğu kim yönetecek, kısıtlı miktarda yiyecek ve erzak hangi esasa göre kimler tarafından dağıtılacak? Mahkûmlar birkaç hafta sonra problemi kendi usûllerine göre çözüyorlar; tabii buna çözüm denebilirse!
Evvelâ hınçla birbirlerine saldırıp yorulana kadar birbirlerini öldürüyorlar (Tabii seleksiyon!). Hayatta kalanlar, daha sonra kendi aralarında yönetenler, koruyucular ve yönetilenler diye kabaca üç gruba ayrılıyorlar; bir süre sonra yiyecekleri azaldığı için yönetici sınıf, yönetilen sınıftan her gün bir kişiyi, "demokratik" bir müsabakanın sonucuna göre temel protein ihtiyacını karşılayacak gıda maddesi ilan ediyor. Yarışma şöyle: Düdük çaldıktan sonra herkes hızla barakalara girecektir. Sona kalan...
Bu bir fantezi kurgusu elbette, fakat Thomas Hobbes'un Leviathan'da anlattığı "toplum öncesi" tabiat durumuna fena halde benzerlik gösteriyor. İnsan insanın kurdu. İnsanlar, yönetim ve organizasyon ihtiyaçlarını tek fertler halinde çözemeyeceklerini görünce en güçlünün otoritesine sığınarak izâfî bir güvenlik şemsiyesinin altında öbekleşiyorlar. Adını "medeniyet" koyduğumuz dev organizasyon, aslında ilk vahşi hâlinin onarım geçirmiş ve düzeltilmiş şekli. Güçlülerin irâdesi hukuk haline geliyor; hukuk giderek inceliyor, "insan hayatına ve onuruna saygı" kavramını geliştiriyor, günün birinde idam cezası bile yeryüzünde yasaklanıyor ama insanın genlerine gömülü vahşi tabiat kımıldanmaya başlıyor. Film, bu haliyle "medenî toplum" anlayışımızı da açıktan açığa eleştirip hırpalamaktadır.
Yönetilenler günün birinde kendilerinin de pekâlâ yönetebileceğini fark ettiklerinde kandaki adrenalin miktarı yükseliyor. Yönetici sınıf direniyor ve üstün pozisyonunu kaybetmemek için aklına gelen her çareye abanmaktan çekinmiyor: Darbe, desise, kurnazlık veya kaba güç; bu süreçte araçlar artık ahlâkî önemini kaybediyor, mücadele sonucu kazanılan iktidar, kendi ahlâkîliğini inşâ edecektir nasıl olsa... Hani şu meşruiyet dediğimiz şey!
Türkiye'de olup bitenler, yönetmen Aleksandr Melnik'in vahşi fantazyasında hikâye edilenden pek farklı sayılmaz; biraz arka plan bilgisi ve soyutlama kabiliyeti ile filmde geçen hadiselere yerli dekor ve mekânlar adapte etmek hiç de zor değil. Hayâl hânenizi sınırlandırmak istemem: Yargılananlara, yargılayanlara ve yargılama usûlüne şöyle gözlerinizi kısarak kuşbakışı bakabilirseniz, muktedirken hukuku kaale almayanların, maznun durumuna düşünce nasıl sendelediklerini göreceksiniz. Seyretmekte olduğumuz, biraz daha yumuşak üsluplu da olsa bir Novaya Zemlya filmidir. Türkiye'de yönetici sınıf demokratik yoldan tasfiyeye uğruyor ve galiba demokrasiden sadece bu yüzden nefret ediyorlar.